(၁) လူမ်ဳိး
(၂) ရခုိင္ဟူေသာ အဓိပၸါယ္
(၃) ARAKAN ဟူေသာ အဓိပၸါယ္
(၄) ရခုိင္တုိ႔ေနထုိင္ရာေဒသ
(၅) ရခုိင္တုိ႔ေနာက္ခံသမုိင္းေၾကာင္း
(၆) ရုိဟင္ဂ်ာမရွိေၾကာင္းတင္ျပခ်က္
(၇) ရုိဟင္ဂ်ာမဟုတ္ ဘဂီ္လီမ်ားအေၾကာင္း
(၈) လူလိမ္ ဘဂၤလီတခ်ဳိ႕ (ARAKAN )အမည္ခံကာ သုံးစဲြျခင္းအေပၚ သေဘာထား
(၉) ဘဂၤၤလီတစ္ခ်ဳိ႕လိ္မ္ညာမႈေၾကာင့္ ကမၻာ့လူ႔အခြင့္အေရးမ်ား ဆုံးရႈံးသြားႏုိင္ပုံ
(၁၀) လူလိ္မ္ ဘဂၤၤလီမ်ားေၾကာင္း ကမၻာ့လူ႔အခြင့္အေရးမ်ား ဆုံးရႈံးသြားႏုိင္ပုံ
(၁၁) ရခုိ္င္အမ်ဳိးသားတုိ႔၏ (ARAKAN )အမည္ကုိ အဓမၼသိမ္းပုိက္မႈအေပၚ မ်က္ကြယ္မျပဳဘဲ ကမၻာသူ ကမၻာသားမ်ား အေနျဖင့္ ဝုိင္းဝန္းႀကိဴးပမ္းေပးၾကပါရန္။
၁။ လူမ်ဳးိ       
ရခုိင္လူမ်ဳိး၊ ဗုဒၶဘာသာ
၂။ ရခုိင္ဟူေသာ အဓိပၸါယ္

ရခုိင္ဟူေသာအဓိပၸါယ္မွာ ေရွးဦးစြာ ဝင္ေရာက္လာေသာသူတုိ႔က မူလရွိေနသူမ်ားကုိရကၡဳိသ္၊ ရကၡိဳက္ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ ရကိၡဳက္ဟူ၍လည္းေကာင္း ေခၚလာသည္။ မူလရွိသူမ်ားသည္ သားစိမ္းစားၾကသူမ်ားျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဘီလူးရကိၡဳက္ဟု ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။
ရကိၡသွ်၊ရကိၡဳက္၊ ေဝါဟာရမ်ားမွ မ်ားစြာနီးစပ္သည္။  မူလရွိေနသူမ်ားကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍  ေရွးဦးစြာ ဝင္ေရာက္လာသူတုိ္႔သည္ ထုိေဒသကုိ ရကၡိဳက္ ၊ ရခုိင္ျပည္ ဟူ၍ ေခၚၾကသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍  ရခုိင္ျပည္ႏွင့္ ရခုိင္ဟူေသာ စကားမွာ သမုိင္းကုိ မွတ္တမ္းတင္ေသာ ေခတ္ကပင္ ေပၚေပါက္လာသည္။
ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သွ်စ္ေသာင္းဘုရားရွိအာနႏၵစျႏၵားေက်ာက္စာ၏ေျမာက္ဘက္မ်က္ႏွာအလည္စာ
ေၾကာင္းတြင္ အာရကၡာေဒသွ် ဟူ၍ ေရးထုိးပါရွိသည္။  (Ancient Arakan) အမည္ျဖင့္ ပါရဂူဘဲြ႕ရရွိထားသူ ၾသစေတးလ် အမ်ိဳးသား တကၠသုိလ္္ (ကင္ဘာရာၿမိဳ႕)မွ ေဒါက္တာ ပင္မလာဂက္တင္ဆုိသူက ရခုိင္ဟူေသာ အမည္သည္ အစဥ္အလာအားျဖင့္ ဘီလူးဟူေသာ  ျမန္မာစကား   ႏွဳန္း  အဓိပၸါယ္ တူသည့္သကၠဋ ဘာသာ(ရကၡသွ်) ပါဠိ ဘာသာရကၡ ဟူေသာစကားမွ ဆင္းသက္လာေၾကာင္း  ၊၄င္းေဒသတြင္ ေနထုိင္သူမ်ား၏ ၾကမ္းတမ္းေသာ စရုိက္ေၾကာင့္ အိႏိၵယ ဗုဒၶသာသနာ ျပဳမ်ားက ရကၡပူရဟု ေခၚဆုိေၾကာင္းသိရသည္။
၃။ ARAKANဟူေသာ အဓိပၸါယ္
(၁) ေအဒီ(၁)ရာစုတြင္ ရခုိင္ရုိးမ၌ ၿခိပ္ပင္မ်ားေပါမ်ားၿပီး ရခုိင္ရုိးမေပၚတြင္ ေနထုိင္ေသာ လူးမ်ဴိးမ်ားသည္ၿခိပ္ကိုထုတ္လုပ္ၾကသည္။ ၿခိပ္ကုိသကၠဋဘာသာအားျဖင့္(RAKSASA)ဟုေခၚဆုိရာမွာ  (A,RAKSA)ဟုလည္းေကာင္း၊  ယင္းမွတဆင့္ ( ARAKAN )ဟုလည္း ေကာင္း ျဖစ္လာခဲ့သည္။(၂) ရခုိင္ေဒသသုိ႔ ေအဒီ(၂) ရာစုတြင္  ေရာက္ရွိေသာဂရိလူမ်ုိး ပထဝီပညာရွင္  PTOLEMY (ထုိင္လ္မီ) သည္ ရခုိင္ေဒသကုိ ARAGYRE (ေငြေျမ) ဟုေခၚဆုိရာမွ ARGYRE မွ တဆင့္ ARAKAN သို႔ေျပာင္းလဲလာခဲ့သည္။
(၃) (၁၁)ရာစု အလယ္ေလာက္တြင္  ေရးထုိးခဲ့ေသာ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ ရွစ္ေသာင္း ဘုရား၌ ေတြ႔ရွိရသည့္ အာနႏၵစျႏၵမင္းေက်ာက္စာ၏ ေျမာက္ဘက္စာမ်က္ႏွာတြင္ “အာရကၡေဒခ်္ (AREKADESA) ဟုေသာစာလုံးကုိ ေတြ႕ရွိရပါသည္။  ၄င္းအဓိပၸါယ္မွာ ရခုိင္ေျမ“ The Land of Arakan) ျဖစ္ပါသည္။
(၄) ေအဒီ(၁၅၁၆)ခုတြင္  BARBOSA က ARAEAN(ARAKAN) ဟု ပထမဆုံးသုံးႏွဳန္းခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႔ရပါသည္။ ၎ေနာက္ တြင္ ေပၚတူဂီ၊ စပိန္၊ အဂၤလိပ္ လူမ်ဳီးတုိ႔က  ဆက္လက္အသုံးျပဳခဲ့ၾကသည္။(၅) ဘဂၤလီ သမုိင္းဆရာ  SHAHA BUDIN TALISH ဆုိသူက “ (၁၆)ရာစုတြင္ ရခုိင္ျပည္နယ္၌ ေငြတြင္းမ်ားေတြ႕ရွိရေၾကာင္း  စာပုိဒ္၌ “ရခုိင္ျပည္ကုိ (ARAKAN )ဟု ေရးထားေၾကာင့္   ေတြ႔ရပါသည္။
(၆) ေပၚတူဂီႏွင့္ အျခားေသာ အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ား၌ Arracan, Aracao, Orrakan ,or Arrakan ,ႏွင့္ Aracan ဟု ဆင္တူရုိးမွားမွတ္တမ္း အသီးသီးတြင္ေတြ႕ရသည္။
(၇) ေျမာက္ဦးေျမပုံကုိေရးဆဲြတင္ျပခဲ့ေသာ (၁၆)ရာစု ေျမာက္ဦးေျမပုံ  (The Oringins of the Mrauk U Kingdom 1430-1593 )တြင္  Arraean ဟုသုံးစဲြထားပါသည္။ ( ARAKAN AND BENGAL (STEPHAN VAN GALEN )(1971) )
(၈) Dr Suniti Bhushan Qanugo ေရးသားေသာ A history of Chittagong V0l. 1 တြင္ ရခုိင္ဘုရင္မ်ားျဖစ္ၾကသည့္ မင္းဖေလာင္း (ေအဒီ ၁၅၇၁-၁၅၉၃)၊ မင္းရာဇာႀကီး(ေအဒီ-၁၅၉၃ -၁၆၁၂)၊မင္းခေမာင္း (ေအဒီ ၁၆၁၂-၁၆၂၂) တုိ႔ကုိ Arakanese ဟုအထင္အရွား ေဖာ္ျပထားပါသည္။
တုိင္းျပည္ကုိလည္း ARAKAN  ဟုသုံးစဲြထားျခင္းသည္ ဘဂၤလီ ပညာရွင္တစ္ဦး၏သုေတသန ျပဳလုပ္ခ်က္မ်ားျဖစ္ပါသည္။  ထုိေၾကာင့္ ရခုိင္ေဒသႏွင့္  စပ္လွ်က္ရွိ္ေသာ  တုိင္းျပည္မ်ား၊  အိႏိၵယ၊ ဘဂၤလားေဒခ်္၊ စသည့္တုိင္းျပည္မ်ားႏွင့္ ဥေရာပ သားမ်ားျဖစ္သည့္  ေပၚတူဂီ၊ ဒတ္ခ်္၊ ျပင္သစ္၊ အဂၤလိ္၊ ဂ်ပန္ ၊စသည့္ႏုိင္ငံမ်ားကလည္း ရခုိင္ကုိ (ARAKAN) ဟုေခၚဆုိလာၾကသည္မွာ သမုိင္းေခတ္တစ္ေခတ္လုံးမွ ယေန႔တုိင္ေအာင္ ျဖစ္္ပါသည္။
(၉)  ကမၻာ့သုေတသီ Jacques Leider ေရးသားျပဳစုေသာ “These Buddhist King with Muslim Names ႏွင့္ (Adiscussion of Muslim  influence in th Mrauk -U Period) စာ ၁၉၀တြင္ “ Arakan was a Buddhist Kingdom wich had a Muslim mrnority for several centuries”ဟု ေဖာ္ျပထားရာ  Arakan သည္ ဗုဒၶဘာသာဝင္ ရခုိင္မ်ား၏ တုိင္းျပည္သာျဖစ္ေၾကာင္း သိသာႏိုင္ပါသည္။ MANRIQUE Sir , Arthur Phayer, D.G.E Hall, G Haevey, Dr Forechammer , M collis  , RB .Smart , PEMALA Gutman ႏွင့္ တျခားေသာႏုိင္ငံျခားသားစာေရးဆရာတုိ႔ကလည္း သူတုိ႔၏ စာအုပ္မ်ားတြင္ Arakan ဟု အစဥ္အၿမဲ သုံးစဲြထားပါသည္။
၄။ ရခုိင္တုိ္ ေနထုိင္ရာေဒသ
ရခုိင္ျပည္နယ္သည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ အေနာက္ဘက္တြင္ရွိသည္။ ရခုိ္င္ရုိးမေတာင္တန္းႏွင့္ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္အၾကား ကမ္းေျခေဒသျဖစ္ပါသည္။ ရခုိင္ျပည္နယ္တြင္ရခုိင္ရုိးမ ေတာင္းတန္းမွ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္အတြင္းသုိ႔ စီးဆင္းေသာျမစ္ႀကီး(၄) သြယ္ရွိသည္။
ယင္းတုိ႔မွာ နတ္ျမစ္၊ ေမယုျမစ္၊ ကုလားတန္ျမစ္၊ ေလးၿမိဳျမစ္တုိ႔ျဖစ္ၾကသည္။  နတ္ျမစ္သည္ဘဂၤလားေဒ့(ရွ္) ႏူိင္ငံႏွင့္ ရခုိင္ျပည္နယ္ကုိ  စည္းျခားထားေသာနယ္နမိတ္ မ်ဥ္း ျဖစ္သည္။ ဘဂၤလားေဒ့ခ်္ ႏုိ္င္ငံႏွင့္ ရခုိင္ျ့ပည္ သည္မုိင္ေပါင္း (၁၅၂)မိုိင္ဆက္စပ္လွ်က္ရွိပါသည္။
၅။ ရခုိင္တုိ႔၏ေနာက္ခံသမုိင္းေၾကာင္း
ရခုိင္လူမ်ဳီးတုိ႔သည္ ေရွးပေဝသဏီကပင္ ကုိယ့္ထီးကုိယ့္နန္းႏွင့္ကာလရွည္ၾကာစြာ ေနထုိင္ခဲ့ေသာ လူမ်ဳီးျဖစ္ပါသည္။ ရခုိင္တုိ႔၏သမုိင္း၌ ေခတ္ႀကီးေလးေခတ္ ကုိျဖတ္ေက်ာ္ခဲ့သည္။  ယင္းမွာ ဓညဝတီေခတ္၊ ေဝသာလီေခတ္၊ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ ေျမာက္ဦးေခတ္တုိ႔ျဖစ္သည္။
ဓညဝတီေခတ္တြင္  ပထမ ဓညဝတီ (ဘီစီ ၃၃၂၅) တြင္လည္းေကာင္း၊ ဒုတိယဓညယတီကို (ဘီစီ ၁၅၀၇) တြင္လည္းေကာင္း၊  တတိယ ဓညဝတီကုိ  (ဘီစီ၅၈၀) တြင္လည္းေကာင္း၊ မင္းေနျပည္ေတာ္ၿမိဳ႕မ်ားအျဖစ္တည္ထားခဲ့သည္။ တတိယ ဓညဝတီမွ ေဝသာလီသို႔ (ေအဒီ ၃၂၇ )တြင္ ေျပာင္းေရႊ႕ခဲ့ပါသည္။ ေဝသာလီေခတ္တြင္ ကုန္သြယ္မႈမ်ား တုိးပြားလာခဲ့သည္။ ကုန္စည္ကူးသန္းမႈ ဖဲြ႕ၿဖိဳးတုိးတက္လာသည္ႏွင့္အမွ် ေရႊ ဒဂၤါး ေငြဒဂၤါးမ်ားကုိခတ္ႏွိပ္လာရသည္အထိ စီးပြားတုိးတက္လာခဲ့သည္။
ရကၡဝဏၰ ရခုိင္အကၡရာလည္း ေ၀သာလီေခတ္မွ စတင္ခဲ့သည္။ တတိယဓည၀တီေခတ္မွစ၍ ရခုိင္လူမ်ဳိးတုိ႔သည္ ဗုဒၶဘာသာကုိ ယုံၾကည္သက္ဝင္ေသာ  လူမ်ိဳးမ်ားျဖစ္လာၾကသည္။ ထုိေၾကာင့္ ရခုိင္ျပည္အႏွံ႔ ဘုရားေက်ာင္းကန္ေစတီ၊ ပုထုိးအမ်ဳိးမ်ိဳးႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာဆုိင္ရာ အေဆာက္အဦး မ်ားျပားလာသည္။  ရခုိင္တုိ႔ေရးထုိးခဲ့ေသာ ေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ  အလွဴအဒါန္းမ်ားကုိေတြ႔ရသည္။
ေလးၿမိဳေခတ္ (ေအဒီ ၈၁၈ မွ ၁၄၃၀)တြင္ ရခုိင္ဘုရင္တုိ႔သည္ ဗုဒၶဂယာ မဟာေဗာဓိ ေစတီေတာ္ကုိ ေရွးမူမပ်က္ ျပဳျပင္ခဲ့ေၾကာင္း  ဗုဒၶဂယာ၌ရွိေသာ ေက်ာက္စာတြင္ ေရးထုိးထားခဲ့ပါသည္။ မင္းထီး၏ေကာင္းမႈေတာ္ျဖစ္ေသာ တိႆဘုရားေက်ာက္ဆင္းတုေတာ္ကုိ ယေန႔တုိင္ ေျမာက္ဦးၿမိ႕ရွိ ေလာင္းၾကက္ၿမိဳေတာ္ေဟာင္း၌ ဖူးေတႊ႔ႏုိင္ပါသည္။
ေျမာက္ဦးေခတ္သည္ (ေအဒီ ၁၄၃၀ မွ ၁၇၈၅ ထိ) ႏွစ္ေပါင္း (၃၅၅) ၾကာခဲ့ပါသည္။ ရခုိင္ဘုရင္းမင္းဆက္ေပါင္း (၄၉)ဆက္တိတိ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေသာ ေခတ္ျဖစ္သည္။  ေျမာက္ဦးေခတ္ကုိ ပထမေျမာက္ဦးေခတ္၊ ဒုတိယ ေျမာက္ဦးေခတ္၊  တတိယေျမာက္ဦးေခတ္ဟု သမုိ္င္းဆရာတုိ႔က ခဲြျခား မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္။
ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္အတြင္း ရခုိင္ဘုရင္မ်ားသည္ ဗုဒၵဘာသာ ကုိၾကည္ညိဳကိုးကြယ္ ၾကသူမ်ားျဖစ္၍  ၎တုိ႔၏ တည္ထားခဲ့ေသာ ဗုဒၶဘာသာဆုိင္ရာ ေစတီပုထုိးမ်ားကုိ ေနရာအႏွံ႔ ယခုထက္တုိင္ ျမင္ေတြႏုိင္ပါသည္။ ထုိေစတီမ်ားကုိ ကမၻာေက်ာ္ အမ္ေကာဝပ္ေက်ာင္းေတာ္မ်ားႏွင့္ ႏွိဳင္းယွဥ္၍ ေလ့လာႏုိင္ပါသည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္ကုိ စတင္တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ  မင္းေစာမြန္၏ ၿမိ္ဳ႕တည္ဘုရား ငါးဆူအနက္မွ တစ္ဆူျဖစ္ေသာ ေလးမ်က္ႏွာ ဘုရားႀကီးႏွင့္ က်န္ေလးဆူကုိ  ယခုတုိင္ ဖူးေျမာ္ႏုိင္ပါသည္။  ထုိဘုရားမ်ားကုိၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ မင္းေစာမြန္၏ ဗုဒၶဘာသာ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္မႈ နက္ရႈိင္းပုံကုိ သိသာႏုိင္ပါသည္။
ေျမာက္ဦးေခတ္ ဘုရင္မ်ားသည္  သူတုိ႔ပုိင္ဆုိင္ေသာ ဘဂၤါ (၁၂)ၿမိဳ႕ကုိ လက္ေအာက္ခံဘုရင္ ငယ္မ်ားထားရွိ၍  ထုိနယ္သားမ်ားကုိ အုပ္ခ်ဳပ္ေစခဲ့သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ လက္ေအာက္ခံ ဘုရင္ငယ္မ်ားႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္ မဂုိဘုရင္တုိ႔က ခ်ီးျမွင့္သည့္ မူဆလင္ ဘဲြ႔မ်ားကုိလည္း ရခုိင္ဘုရင္အခ်ဳိ႕က လက္ခံရရွိခဲ့ပါသည္။ ထုိသုိ႔ မဂုိအမည္ဘဲြ႔ရရွိသည့္ ဘုရင္မ်ားမွာ မင္းခရီ ဘေစာျဖဴ မင္းေဒါင္းလ်ာ၊ ဘေစာညိဳ၊ မင္းရန္ေအာင္၊စလကၤာသူ၊ မင္းလွရာဇာ၊ မင္းေစာအုိ၊ သဇာတမင္း၊ မင္းဘာႀကီး၊ မင္းဖေလာင္း၊ မင္းရာဇာႀကီး၊ မင္းခေမာင္းတုိ႔ (၁၃) ပါးျဖစ္ၾကသည္။
ထုိဘုရင္မ်ားသည္ ပထမေျမာက္ဦးေခတ္ႏွင့္ ဒုတိယေျမာက္ဦးေခတ္မွ ဘုရင္(၂၁)ပါး အနက္မွ (၁၃)ပါးသာ ျဖစ္သည္။ သိုေသာ္လည္း ထုိဘုရင္တုိ႔သည္ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ထုိ္ေၾကာင့္ ေျမာက္ဥိးၿမိဳ႕အႏွံံ႕တြင္ ဘုရားေစတီမ်ား တည္ထားကုိးကြယ္ခဲ့သူမ်ား ျဖစ္သည္ (ပူးတဲြပါ စာရင္းကုိ ေဖာ္ျပပါသည္)။
ေျမာက္ဦးေခတ္ ေႏွာင္းပုိင္းတြင္  ရခုိင္ျပည္တြင္ နန္းလုပဲြမ်ား၊ ပုန္ကန္မႈမ်ား၊ မၿငိမ္မသက္မႈမ်ား အႀကိမ္ႀကိမ္ ေတြ႔ၾကံဳလာရေသာေၾကာင့္ ေျမာက္ဦးၿမိဳေတာ္သည္ အင္အားခ်ိနဲ႕လာခဲ့ရသည္။ ထုိေၾကာင္း (၁၆၆၆) ခုႏွစ္တြင္ ရခုိင္ဘုရင္တုိ႔နယ္ေျမျဖစ္ေသာ  ဘဂၤၤါ (၁၂) ၿမိဳ႕ကုိ လက္လႊတ္ဆုံးရႈံးခဲ့ရသည္။ တတိယ ေျမာက္ဦးသည္ ႏွစ္ေပါင္း (၁၄၇)ႏွစ္ၾကာျမင့္ၿပီး ဘုရင္ေပါင္း(၂၈)ပါး စုိးစံအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေသာ္လည္း  မည္သူတစ္ဦး တစ္ေယာက္မွ် မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ကုိ ခ်ီျမင့္ျခင္း မခံရပါ။
တျဖည္းျဖည္းႏွင့္ အင္အားခ်ိနဲလာေသာရခုိင္ကုိ အမရပူရတပ္က စစ္မေၾကညာဘဲ ခ်ီတက္ကာ သိမ္းပုိက္ေသာေၾကာင့္ (၄၅)ရက္အၾကာ တုိက္ပဲံြျဖစ္ၿပီးေနာက္ ရခိုင္ေျမာက္ဦးဘုရင္ေခတ္ (ေအဒီ ၁၇၈၅ )တြင္ နိဂုံး ခ်ဳပ္ခဲ့ပါေတာ့သည္။
(၆)  ရုိဟင္ဂ်ာမရွိေၾကာင္း
ယခုအခါ ရခုိင္ျပည္ နတ္ျမစ္ အေရွ႕ဘက္ရွိ ေနထုိင္သူမ်ားသည္ ဘဂၤလီ အမ်ားစု ျဖစ္လာသည္။ ထုိသူတုိ႔သည္ အဂၤလိ္ပ္ေခတ္မွ စ၍ ဆန္စပါး စုိက္ပ်ဴိးထုတ္လုပ္ရန္ အတြက္ တစ္ဖက္ႏုိင္ငံမွ လာေရာက္ေသာ အလုပ္သမားျဖစ္၏။ ျမန္မာႏုိင္ငံလႊတ္လပ္ေရးရၿပီးသည့္ေနာက္ပုိင္း စစ္တေကာင္းေဒသမွ လာေရာက္ေသာ “စစ္တေကာင္းႏြယ္ဖြား၊ ဘဂၤလီလူမ်ဳိး”မ်ား ျဖစ္သည္။
အဂၤလိပ္ေခတ္မွစ၍ “ေဒါက္္တာ ဘနာ၈်ီမွတ္တမ္း စာအုပ္” ေမာင္ေတာ ကၽြန္းအုပ္ ဦးေမာင္ညိဳ၏ မွတ္တမ္းစာအုပ္” စစ္ေတြခရုိင္ ေဂဇက္တီးယား စာအူပ္မ်ား “ ဦးစထြန္းေအာင္၏ မွတ္တမ္းစာအုပ္မ်ား” မင္းႀကီး မစၥတာ ဂ်ိမ္းဘက္စ္နာ ဦးေဆာင္ေသာ စုံစမ္းေရး အစီရင္ခံစာမ်ားတြင္ “စစ္တေကာင္းသားမ်ား ဘဂၤလီမ်ား” ျဖစ္ေၾကာင္း မွတ္တမ္း တင္ထားခဲ့သည္။  ထုိအခ်ိန္တြင္လည္္း ရုိဟင္ဂ်ာဆုိေသာ အမည္ရွိ လူမ်ဳိးမ်ားရွိေၾကာင္း မည္သူမွ် မေဖာ္ျပခဲ့ပါ။
အဂၤလိပ္အစိုးရ လက္ထက္တြင္ ရခုိင္နယ္စပ္ေဒသမ်ားႏွင့္ စစ္ေတြခရုိ္င္တုိ၌ စစ္တေကာင္းသား ဘဂၤလီဦးေရ ဝင္ေရာက္လာမႈသည္ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ တုိးတက္လာမႈရွိေၾကာင္း  မင္းႀကီးမစၥတာ ဂ်ိမ္းဘက္(စ္)တာ ဦးေဆာင္ေသာ စုံစမ္းေရးေကာ္မရွင္အဖဲြ႕က ဤဘဂၤလီမ်ား က်ဴးေက်ာ္္ဝင္ေရာက္လာမႈကုိ မတားဆီး ႏုိင္ခဲ့လွ်င္လူမ်ဳီးေရး အဓိကရုန္း ႀကီးျဖစ္လာႏူိင္ဟု အစီအရင္ခံခဲ့ေၾကာင္းေတြ႔ရသည္။
ထုိစုံစမ္းေရး သတိေပးခဲ့သည့္ အတုိင္းပင္ ဒုတိယ ကမၻာစစ္ႀကီး အတြင္းတြင္ ဘဂၤလီလူမ်ဳိးတုိ႔ႏွင့္  ရခုိင္လူမ်ဳိးတုိ႔ ၾကီးမားေသာ လူမ်ဳိးေရ အဓိကရုန္းႀကီးကုိ ျဖစ္ေပၚေစခဲ့သည္။ ထုိအဓိကရုန္း၌ မ်ားစြာေသာ အျပစ္မဲ့ ရခုို္င္အမ်ဳီးသမီးမ်ား၊ ရခုိင္သက္ႀကီး ရြယ္အုိမ်ား၊  ရခုိင္လူမမယ္မ်ား၊  အသက္ဆုံးရႈံးခဲ့ရဘူးသည္။ ထုိျပႆနာမ်ားေၾကာင္း  မ်ားစြာေသာ မူလဌာေန ရခုိင္ အမ်ဳိးသားတုိ႔သည္ မိမိတို႔၏ လယ္ယာ ၊ၿမိဳ႕၊ရြာ၊ေဒသ၊ အားလုံးကုိစြန္႔ခြါ၍ အေရွ႕ဘက္ ျမန္မာျ့ပည္သုိ႔ ေရႊ႕ေျပာင္း ထြက္ေျပးၾကသည္မွာ ယေန႔တုိင္ေအာင္ ျဖစ္သည္။
ရခုိင္ျပည္ကုိ အဂၤလိပ္တုိ႔ဝင္လာစဥ္က စစ္ေတြခရုိင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအရာရွိ အေရးပုိင္ မစၥတာ စမတ္၏ လူဦးေရသန္းေခါင္စာရင္းအရ ဘဂၤလီ (သုံးေသာင္း) ရွိသည္ဟုေဖာ္ျပထားသည္။ ထုိေၾကာင့္ အဂၤလိပ္ေခတ္တြင္ ရုိဟင္ဂ်ာလူဦးေရဟူ၍  လုံးဝ (လုံးဝ) မရွိေၾကာင္း ထင္ရွားသည္။  ရိုဟင္ဂ်ာလူမ်ဳိးဟူ၍ ကမၻာ့သမုိင္းတြင္ လည္းေကာင္း၊ အေရွ႕ေတာင္အာရွ သမုိင္းတြင္းလည္းကာင္း မေတြ႕ရွိရပါ။
ျမန္မာ့သမုိင္း၊ ဘဂၤလီသမုိင္းႏွင့္ ရခုိင္သမုိင္းတုိ႔တြင္လည္း ထုိရုိဟင္ဂ်ာ လူမ်ုိဳးကုိ မေတြ႕ရွိရပါ။   ရခုိင္ကုိ ျမန္မာတုိ႔ိသိမ္းပုိက္စဥ္ကလည္း ရခုိင္တြင္ ဘဂၤလီလူမ်ဳိးမ်ား ရုိဟင္ဂ်ာ လူမ်ဳိဳးမ်ားရွိေၾကာင့္  ရခုိင္သမုိင္းမွတ္တမ္းမ်ားႏွင့္ ျမန္မာ့သမုိင္း မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ မေတြ႕ရွိရပါ။ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရး ႀကိဳးပမ္းမႈ တုိက္ပဲြတြင္သမုိင္းမ်ားတြင္ အဂၤလိ္ပ္တုိ႔ကုိ ျမန္မာတုိင္းရင္းသားတုိ႔ တုိက္စဥ္အခါကလည္း ရုိဟင္၈်ာ လူမ်ု်ိးမ်ားပါဝင္ေၾကာင္း မေတြ႕ရွိရပါ။
၈်ပန္ေခတ္ ၈်ပန္တုိ႔ကုိ  ျမန္မာတုိင္းရင္းသားတုိ႔ တုိက္ထုတ္စဥ္အခါကလည္း ရုိဟင္ဂ်ာ လူမ်ုွးိမ်ား ပါဝင္ေၾကာင့္ မေတြ႕ရွိရပါ။ လြတ္လပ္ေရး ရၿပီးေခတ္တြင္ ဘဂၤလီ တစ္ခ်ဳိက မူဂ်ာဟစ္ အမည္ခံကာ ဆုိးသြမ္းေသာင္းက်န္းလာခဲ့သည္ကုိ စတင္ေတြရွိရၿပီး ယင္းေနာက္ပုိ္င္းတြင္ ေသာင္းက်န္းသူ ဘဂၤလီ တစ္ခ်ဳိ႕က  ရုိဟင္ဂ်ာအမည္ခံကာ  လူမ်ုိးသစ္တခု အမည္သစ္ကုိ ဖန္တီးလာေၾကာင့္ သမုိင္းမွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေတြ႔လာရသည္။
ရုိဟင္ဂ်ာဆုိသည့္ စကားလုံးသည္  ဒုတိယ ကမၻာစစ္ႀကီးမတုိင္မိွအထိ လုံးဝမၾကားဖူးေသာ နာမည္ တစ္ခုျဖစ္သည္။ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ ရခုိင္ျပည္နယ္တြင္ မွီတင္း ေနထုိင္ၾကေသာ  လူမ်ုိးစူမ်ားအထဲတြင္ ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိေသာ လူမ်ုိးသည္  မည္သည့္ အခါမွ မရွိခဲ့ပါ။
ရုိဟင္ဂ်ာဆုိ္သူမ်ားသည္  တုိင္းရင္းသား လူမ်ဳိးမဟုတ္ေၾကာင္း ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ တုိ္င္းရင္းသား လူမ်ဳိး(၁၃၅)မ်ဳိးတြင္ ရုိဟင္ဂ်ာ မပါရွိ္ေၾကာင္းကုိ နဝတ အစုိးရက (၂၁/၅/၉၂) ေန႔တြင္လည္းေကာင္း၊ ယခုလက္ရွိ အစုိးရက (၃၀/၈/၂၀၁၁) ေန႔တြင္ ပထမအႀကိမ္ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္၊ ဒုတိယပုံမွန္ အစည္းေဝးတြင္လည္းေကာင္း၊ အတိအလင္းေၾကညာခဲ့ၿပီး ျဖစ္္ပါသည္။
ထုိသူမ်ားသည္  ဘဂၤလီမ်ား သာျဖစ္ေၾကာင္း တရားဝင္ ထုတ္ျပန္ထားပါသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံသား  ဥပေဒပုဒ္မ (၃)တြင္  ျမန္မာႏိုိ္င္ငံတြင္  ပါဝင္ေသာ နယ္ေျမ တစ္ခု၌ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၈၅ ခုႏွစ္ ခရာဇ္သကၠရာဇ္ ၁၈၂၃ ခုႏွစ္မတုိင္မီ ကာလမွစ၍ ပင္ရင္းႏုိင္ငံအျဖစ္ အၿမဲေနထုိင္ခဲ့ေသာ ကခ်င္၊ ကယား၊ ကရင္၊ ခ်င္း၊ ဗမာ၊ မြန္၊ ရခုိင္ ရွမ္း စသည့္  တုိင္းရင္းသား မ်ားႏွင့္ မ်ဳိးႏြယ္စုမ်ားသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံသားမ်ား ျဖစ္သည္ဟု ဥပေဒအရ အတိအက် ေဖာ္ျပထားၿပီးသား ျဖစ္ပါသည္။
ျမန္မာ့ ဆုိရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ ပါတီေခတ္ ပါတီ ဗဟုိ၏ ညြန္ၾကားခ်က္ျဖင့္  (၁၉၇၈) ခုတြင္ Arakan ဟူေသာ အမည္အား ရခုိင္( RAKHINE )ဟု အစားထုိး သုံးစဲြလာရျခင္း ျဖစ္သည္။ (၁၉၈၇ ) မတုိင္မီက ရခုိင္ျပည္နယ္ကုိ ARAKAN  STATE) ဟုလည္းေကာင္း၊ ရခုိင္ကုိ (ARAKAN)ဟု လည္းေကာင္း၊ ရခုိင္လူမ်ဳိးကုိ (ARAKANESE) ဟုလည္းေကာင္း၊ စဥ္ဆက္မျပတ္ သုံးစဲြလာခဲ့ပါသည္။
ဥပေဒ ျပဌာန္း၍  ဖ်က္သိမ္းျခင္းမ်ဳိးမဟုတ္ပါ၊  လမ္းစဥ္ပါတီ၏ ညႊန္ၾကားခ်က္အရ ျမန္မာႏုိင္ငံစာေပစိစစ္ေရး အဖဲြ႕မွ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္  ေရးသားေသာ (ARAKAN )ဟူေသာ ေဝါဟာရကို (RAKHINE) ဟု အတင္းအဓမၼ ေျပာင္းလဲေစျခင္းေၾကာင့္ (ARAKAN) ဟူေဟာ ေဝါဟာရသည္  ျမန္မာႏုိင္ငံအတြင္း တိမ္ေကာေပ်ာက္ကြယ္လုမတတ္ ျဖစ္ခဲ့သည္မွာ ယခုဆုိလွ်င္ ႏွစ္ေပါင္း(၃၀)ခန္႔ၾကာျမင့္ခဲ့ၿပီ ျဖစ္သည္။ ရခုိင္လူမ်ဳိးတုိ႔သည္  ထုိသုိ႔ ေျပာင္းလဲျခင္းကုိ မႏွစ္သက္ခဲ့ပါ။
သုိ႕ေသာ္ကမၻာ တစ္ဝွမ္းက ရခုိင္အမ်ဳိးသားတုိ႔ကုိ (ARAKANESE)ရခုိင္ျပည္ကုိ Arakan ဟု ယေန႔ထက္တုိင္ သုံးစဲြေနဆဲ ျဖစ္ပါသည္။ ကမၻာ့သမုိင္းပညာရွင္မ်ားႏွင့္ ရခုိင္သမုိင္းကုိေလ့လာသူမ်ားသည္ ယေန႔ထိ (ARAKAN)ႏွင့္ (ARAKANESE) တုိ႔သည္  ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ား ျဖစ္သည္ဟု သိရွိေနဆဲ ျဖစ္ပါသည္။  တစ္ပါတီအာဏာရွင္စနစ္ေၾကာင္း ျဖစ္ပ်က္ခဲ့ရေသာ အျဖစ္အပ်က္တခုေၾကာင့္ ရခုိင္လူမ်ဳိးတုိ႔ကုိ ေခၚဆုိသည့္ (ARAKAN) သည္  ေပ်ာက္ကြယ္လု ျဖစ္ေနၿပီး ဘဂၤလီ လူညာတစ္ခ်ဳိ႕ လုယူသုံးစဲြလာသည္ကုိ ရင္ဆုိင္လာရသည္။
ယခုအခါ ကမၻာ့မူဆလင္ ကြန္ဖရင့္စ္တြင္ Arakan အမည္ကုိ  ဘဂၤလီလူညာတစ္ခ်ဳိ႕က ထည့္ုသုံးေဖာ္ျပလာၾကသည္။ ထုိ႔အျပင္ Monthly Arakan မဂၢဇင္းမ်ား၊  အင္တာနက္တြင္ Arakan ဝပ္ဆုိက္ အမည္ျဖင့္  ဘဂၤလီ တုိ႔၏ ဓာတ္ပုံမ်ား၊ ဘဂၤလီတုိ႔ကုိးကြယ္ရာ  ဗလီမ်ား၊ မြတ္ဆလင္ တုိ႔၏ ယဥ္ေက်းမႈ ဝတ္စုံမ်ားကုိ ေဖာ္ျပထားၾကသည္။
တစ္ခ်ဳိ႕တစ္ခ်ဳိ႕ေသာစာအုပ္မ်ားတြင္  Arakan National Organnization (ANO) ARAKAN BURMAဟု ျမန္မာႏုိင္ငံ ရခုိင္ျပည္ တြင္းမွ ထုတ္ေဝသလုိ လွည့္ဖ်ား ေဖာ္ျပထားသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္။  ယခုအခါ ဘဂၤလီ လူလိမ္တစ္စု သည္Arakan ႏွင့္ပတ္သက္ေသာ သမုိင္းမ်ား၊ စာအုပ္မ်ား၊ စာတမ္းမ်ား စာေစာင္မ်ား၊ ဖန္တီးၿပီး ကမၻာသုိ႔ လိမ္ညာျဖန္႔ေဝလွ်က္ရွိေနပါသည္။ ရခုိင္ျပည္နယ္အတြင္း ေနထုိ္င္ေသာတခ်ဳိ႕တစ္ခ်ဳိေသာ ဘဂၤလီၤမ်ားသည္  ဤလူလိမ္ မူဆလင္မ်ား၏ လုပ္ရပ္မ်ားကုိ ႏွစ္သက္မႈ မရွိေၾကာင္းကူိလည္း ေတြ႔ေနရပါသည္။
ဤသို႔ Arakan အမည္ကုိ ေျဗာင္က်က် လုယူသုံးစဲြေနမႈသည္ ထုႏွင့္ထည္ႏွင့္ ႀကီးက်ယ္ ခန္းနားေသာ Arakan အမည္ပါ ရခုိင္သမုိင္း၊ မွတ္တမ္္း၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ဘာသာ၊ သာသနိက အေဆာက္ အအုံတုိ႔ကုိပါ မတရား လုယူ အမည္ခံ ပုံမွားရုိက္ရန္ စတင္ ႀကိဳးပမ္း ျခင္းဟုု ဂ်ာနယ္ပါ ပံုမ်ားက သက္ေသျပလွ်က္ရွိေနပါသည္။
ဘဂၤလီမ်ားေနထုိင္ရာ ဘဂၤလားေဒခ်္ႏုိ္င္ငံႏွင့္  ရခုိင္ျပည္နယ္သည္ မုိင္ေပါင္း (၁၅၂)မုိင္ ဆက္စပ္လွ်က္ ရွိေနပါသည္။ ဘဂၤလားေဒရွ္ႏုိင္ငံသည္ ဧရိယာ စတုရန္းမုိင္ (၅၈၂၀၀) ရွိၿပီး လူဦးေရ သန္း(၁၇၀) ေနထုိင္ေသာ ႏုိင္ငံျဖစ္ပါသည္။
ဘဂၤလားေဒရွ္ႏုိင္ငံရွိ ဘဂၤလီလူမ်ဳိးတုိ႔၏ ယဥ္ေက်းမႈ အစဥ္အလာအရ လူဦးေရ ေပါက္ဖြားႏွွွွွဳန္းမွာ လြန္စြာျမင့္မားလွ်က္ရွိပါသည္။
ထုိေၾကာင့္ ရခုိင္ျပည္နယ္သည္ ဘဂၤလားေဒရွ္ႏုိင္ငံ၏ လူဦးေရ ေပါက္ဖြားမႈဒဏ္ကုိ ထိေတြ႔ခံစားေနရပါသည္။ ရခုိင္ျပည္နယ္သည္ ဧရိယာစတုရန္းမုိင္ (၁၄၂၀၀) ရွိၿပီးစတုရန္းတစ္မုိင္လွ်င္ လူဦးေရ (၂၂၀) ခန္႔သာရွိသျဖင့္ ဘဂၤလီမ်ား အေနျဖင့္ က်ဴးေက်ာ္ဝင္ေရာက္ေနထုိင္ရန္ အေကာင္းဆုံး ေနရာ ႏွစ္သက္စရာေနရာ ျဖစ္လာသည္။
ဘဂၤလီလူမ်ဳီးတုိ႕သည္ တျဖည္းျဖည္း ရခုိင္လူမ်ဳီးတုိ႔၏ ေနထုိင္ရာ ေဒသ၊ လယ္ယာေျမမ်ား၊ဥယာဥ္ၿခံေျမမ်ား ဘဝရပ္တည္ရာ ဝမ္းစာရွာေဖြေရး လုပ္ငန္းမ်ား၊ သဘာ၀အရင္းအျမစ္မ်ားကုိ ဝါးမ်ဳိးလာသည္မွာ ေဒသခံ ရခုိင္လူမ်ဳိးမ်ားအဖုိ႔ ဘ၀ရပ္တည္မႈ မရႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ျဖစ္လာေနၿပီ၊  ဘဂၤလီတစ္ခ်ဳိ႕ ေသာင္းက်န္းသူမ်ားအျဖစ္ ဖန္တီးၿပီး ရခုိင္မ်ား မေနႏုိင္ေအာင္ ရြာမ်ား ကုိမီးရႈိးဖ်က္စီးမႈေၾကာင့္ ရခုိင္ရြာမ်ား  ေျပာင္းေရႊခဲ့ရသည္။
ေအးခ်မ္းစြာ  ေနလုိေသာ  ဘဂၤလီလူမ်ဳိူးမ်ားႏွင့္ ရခုိင္လူမ်ဳိးမ်ားၾကားတြင္ မၾကာမၾကာ ျပႆနာ ဖန္တီးမႈေၾကာင့္ ရခုိင္ႏွင့္ ဘဂၤလီတုိ႔ပဋိပကၡ အသြင္သုိ႔ တြန္းပုိ႔ေနသည္။
ဤျဖစ္စဥ္မ်ားေၾကာင့္ ရခုိင္လူမ်ဳိးတုိ႔၏ လူ႔အခြင့္အေရးကုိ က်ဴးေက်ာ္ခ်ဳီး ေဖာက္ခံလာရသည္မွာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာခဲ့ၿပီျဖစ္ပါသည္။
ရခုိင္လူမ်ဳိးတုိ႔သည္  တရားဥပေဒ၏ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္မႈကုိမရရွိခဲ့သည့္အတြက္ ဘူးသီးေတာင္ ေမာင္ေတာရွိ ရခုိင္လူမ်ဳိးတုိ႔မွာ မ်ားစြာေသာ ဒုကၡမ်ားႏွင့္ ႀကဳ့ေတြ႔ေနရသည္မွာ ယေန႔တုိင္ ျဖစ္ပါသည္။
၁၉၄၂ ခုႏွစ္မတုိင္မီက ရခုိ္င္ဘဂၤလား နယ္စပ္ၿမိ႕ရွိေမာင္ေတာၿမိဳ႕ရွိ ရခုိင္ေက်းရြာစုစုေပါင္းသည္ (၁၉၅) ရြာရွိခဲ့ရာမွ (၁၉၉၂) ခုသုိ႔ေရာက္ေသာ အခါ  ရခုိင္ေက်းရြာ(၄၆) ရြာသာ က်န္ရွိေတာ့သည္။

ရခုိင္လူမ်ဳိးတုိ႔သည္ ဗုဒၶဘာသာကုိ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္ေသာ လူမ်ဳိးျုဖစ္ပါသည္။ မဟာျမတ္မုနိ ဘုရားဆင္းတုေတာ္မွာ ကမၻာတြင္ ေရွးအက်ဆုံး ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ တစ္ဆူျဖစ္ေၾကာင္း ကမၻာသိ ျဖစ္သည္။ ထုိမဟာျမတ္မုနိ ဆင္းတုေတာ္၏ မူလကိန္းဝပ္ရာေနရာသည္ ရခုိင္ျပည္ ျဖစ္သည္။
ေခတ္အဆက္ဆက္ ရခုိင္ျပည္ကုိအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၾကေသာ မင္းအားလုံးတုိ႔သည္ ဗုဒၶဘာသာကုိ ယုံၾကည္သက္ဝင္ သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။  ယင္းမင္းမ်ား တည္ထားခဲ့ၾကေသာ ကုသုိလ္ေကာင္းမႈ ေစတီ ပုထုိးမ်ားသာ္ ရခုိင္ျပည္တြင္ ယေန႔တုိင္ ေနရာ တုိင္း လက္ညိဳးထုိးမလဲြ ေတြ႕ျမင့္ေနရဆဲ ျဖစ္ပါသည္။
ရခုိင္ျပည္ႏွင့္ ဆက္စပ္လွ်က္ရွိ္ေသာ ဘဂၤလားေဒရွ္နိုင္ငံတြင္ မူဆလင္ဘာသာဝင္ ဘဂၤလီလူမ်ဳိး မ်ားႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာ ရခုိင္လူမ်ဳိးမ်ား အတူလက္တဲြေနထုိင္လာသည္မွာ ယေန႔တုိင္ျဖစ္ပါသည္။  ေအးခ်မ္းစြာလက္တဲြေနထုိင္လာသည့္ လူမ်ဳိးႏွစ္ခုၾကားတြင္  ျပႆနာ အျဖစ္ဖန္တီးေပေနေသာ  ဘဂၤလီတစ္စုေၾကာင္း မူ၈်ာဟစ္ ဟုလည္းေကာင္း၊ ရုိဟင္ဂ်ာဟုလည္းေကာင္း၊ ရခုိင္မူဆလင္ဟု လည္းေကာင္း  အာရကန္ဟုလည္းေကာင္း ျမန္မာမူဆလင္ဟုလည္းေကာင္း၊  အမည္ခံကာ ကမၻာ့ မူဆလင္မ်ားၾကားတြင္ သနားစဖြယ္ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳီးေဖါက္ခံရသူမ်ားဟုဆိုကာ ေငြေၾကး ရယူေတာင္းရမ္းၿပီး စီးပြားရွာေနၾကသည္မွာ ၾကာၿပီျဖစ္ပါသည္။
ထုိသူမ်ားသည္္ ကမၻာ့ႏုိင္ငံအသီးသီး၌ စီးပြား ျဖစ္ကာ အေနေခ်ာင္ အစားေခ်ာင္ ျဖစ္လာသည္မွာလည္း ၾကာၿပီျဖစ္သည္။ သုိ႔ျဖစ္ပါ၍  ဤလုပ္ရပ္မ်ားကုိ ကမၻာလမူဆလင္ အဖဲြ႕ခ်ဳပ္ႏွင့္ ကမၻာသူ ကမၻာသားတစ္ရပ္လုံးမွ ျဖစ္ရပ္မွန္ကုိ ေလ့လာဆန္းစစ္ရန္ ရခုိင္ျပည္သုိ႔ တစ္ခါ တစ္ေခါက္ လာေရာက္ရန္ ရခုိင္လူထု တရပ္လုံးမွ ဖိတ္ေခၚပါသည္။ သုိ႔မွသာ ရခုိိင္ Arakan ေဒသသည္ ဘဂၤလီ မူဆလင္တို႔၏ နယ္ေျမျဖစ္နိုင္သေလာ၊ ဗုဒၶဘာသာ ရခုိင္လူမ်ဳ်ိးတုိ႔၏ နယ္ေျမပင္ ျဖစ္သေလာ အမွန္အတုိင္း ေျမႀကီးက သက္ေသ ဆုိပါလိမ့္မည္။
ကမၻာေပၚရွိ လူသားမ်ားသည္ မိမိတုိ႔ယုံၾကည္သက္ဝင္ရာ ဘာသာမ်ားကုိလြတ္လပ္စြာ ယုံၾကည္ကိုးကြယ္ ခြင့္ရွိပါသည္။ ယင္းသုိ႔ကုိးကြယ္ုယုံၾကည္ရာ  သာသနိက အေဆာက္အအုံမ်ားသည္လည္း ကမၻာ့ ယဥ္ေက်းမႈ အေဆာက္အအုံမ်ား ျဖစ္ပါသည္။
ရခုိင္ျပည္ရွိ ဗုဒၶဘာသာ အေဆာက္ အအုံမ်ားသည္လည္း ကမၻာ့ယဥ္ေက်းမႈပုိင္ အေဆာက္ အအုံမ်ား ျဖစ္ပါသည္မဟုတ္ပါေလာ၊ လူရမ္းကား လူလိမ္ ဘဂၤလီတစ္ခ်ဳိ႕ေၾကာင္း  ရခုိင္ျပည္ရွိ ္ ဗုဒၶသာသာနာအေဆာက္အဦးမ်ားသည္ ေပ်ာက္ကြယ္ ရေတာ့မည္။ ဤ အျဖစ္အပ်က္မ်ားႏွင့္ ရင္မဆုိင္ရမီ ရခုိင္ျပည္နယ္ႏွင့္ ရခုိင္လူမ်ဳိးတုိ္အေပၚ ကမၻာက မည္သုိ႔ သေဘာထားမည္ကုိ ေစာင့္ၾကည့္ရန္ သာရွိပါေတာ့သည္။
ယခုအခါ လူလိမ္ ဘဂၤလီတုိ႔ႀကိဳးပမ္းမႈေၾကာင့္ ဘူးသီးေတာင္ ေမာင္ေတာ ရွွီ ဘဂၤလီ လူမ်ုီးတစ္ခ်ဳိ႕ကုိ ကမၻာ့မူဆလင္ အဖဲြ႕မွလည္းေကာင္း၊ မူဆလင္ႏုိင္ငံမ်ားမွလည္းေကာင္း၊ NGO အဖဲြ႔မ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္းကာ လူသားခ်င္း စာနာမႈမ်ားျဖင့္ လွဴဒါန္းမႈမ်ား ျပဳလုပ္ေနေသာ္လည္း ေဒသခံ ရခုိင္ျပည္သူမ်ားအတြက္ ဤလွဴဒါန္းမႈမ်ားႏႈင့္ လုံးဝ ဆက္စပ္မႈမရွိပါ။
ရခုိင္ျပည္နယ္တြင္ ရခုိင္လူမ်ဳ်ိးမ်ား ရပ္တည္မႈအတြက္ လြန္စြာခက္ခဲ မႈမ်ား ရွိပါသည္။ ရခုိင္ျပည္သူတို႔အားထား ေနရေသာ သဘာဝအရင္းအျမစ္မ်ားမွာလည္း ကုန္ခမ္းေနပါၿပီ၊။ ရခုိင္လယ္ယာေျမမ်ားသည္လည္း ရာသီဥတု ဆုိးဝါးမႈေၾကာင့္ သီးႏံွစုိက္ပ်ဳိး၍ မရေတာ့ပါ။ ရခုိင္ျပည္နယ္ အတြင္းသုိ႔ ႏွစ္စဥ္ နီးပါး တုိက္ခတ္ေနေသာ မုန္တုိင္းမ်ားသည္  ရခုိင္ျပည္နယ္ရွိ ရခုိင္သားမ်ားအဖုိ႔ ႀကီးမားေသာ သဘာဝ ေဘးအႏၱရာယ္ တစ္ခု ျဖစ္ေနပါသည္။
ဤကဲ့သုိ႔လခုိင္မာေသာ သမုိင္းႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ဘာသာအေပၚ သစၥာရွိေသာ ရခုိင္လူမ်ဳိးမ်ား၏ သမုိင္းစဥ္ဆက္ရွိခဲ့ေသာ Arakan ဟူေသာ နယ္ေျမႏွင့္ လူ႔ အခြင့္အေရးမ်ား ဆုံးရႈံးရမည့္ အေရးကုိ တစ္ကမၻာလုံးမွ ကူညီေဖးမေပးရန္ လုိအပ္လွ်က္ရွိေၾကာင္း တင္ျပအပ္ပါသည္။

စဥ္	ဘုရင္အမည္	ခရစ္ႏွစ္	လွဴဒါန္းခဲ့ေသာ သာသနိက အေဆာက္အဦးမ်ား
၁။ ၂။ ၃။	နရမိတ္လွ (ေခၚ)မင္းေစာမြန္ မူဆလင္ဘဲြ႕ခ်ီးေျမာက္ျခင္း မခံခဲ့ရပါ။ နရႏုမင္း(ေခၚ) မင္းခရီ(ေခၚ) မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ အလီခန္ ဘေစာျဖဴမင္း(ေခၚ) မူဆလင္ဘဲြ႔ အမည္ ကာလိမာသွ်ာ	၁၄၆၀-၁၄၃၃ ၁၄၃၃မွ ၁၄၅၉ ၁၄၅၉မွ ၁၄၈၂	၁။ေလးမ်က္ႏွာ ပုထိုးေတာ္ၾကီး ၂။ ျမတန္ေဆာင္း ေစတီမ်ား ၃။ မုတ္ဆိတ္ေတာ္ဓါတ္ ေစတီ ၄။ မ်က္ေမွာင္ေတာ္ဓာတ္ ဘုရား ၅။ မဟာဝိဇယရံသီ ေစတီ ၆။ ၿမိဳ႕ဦးေခါင္းဘုရား ၇။  ကုိးတန္႔စီ ေစတီမ်ား ၈။ ေရႊထီးမုိးဘုရား ၉။ ေရ႔ႊ႔ဂူေတာင္ေစတီ ၁၀။ နန္းဦးဘုရား ေစတီ ၁၁။ ဘားဘူးေတာင္ ေစတီ ၁၂။ စႏၵရာမေစတီႏွင့္ စႏၵာရာမေက်ာင္းတုိ္က္ ညီေတာ္ေစတီ (ေခၚ) နရႏုေစတီ ေလာကမဥၨဴေစတီ သာရဗၺတေစတီ ၁။မဟာေဗာဓိေရႊဂူ ၂။ ရတနာစံေရႊးေစတီ ၃။ေရႊ႔ၾကာသိမ္ဘုရားႀကီး ၄။နရတ္စားဘုရား(ေခၚ)ရခုိင္တန္ေဆာင္ဘုရား ၅။ဘေစာျဖဴဘုရား(ေခၚ) ရခုိင္တန္ေဆာင္ဘုရား ၆။ မဂၤလတပ္ရာေစတီ ၇။တကၠသီလဘုရား(ေခၚ) က်ားျခစ္ဘုရား ၈။ဆင္ျဖဴေတာ္ကန္ေတာ့ခံဘုရား ၉။ နန္းက်ားသိမ္ဘုရားမ်ား
စဥ္။	ဘုရင္အမည္	ခရစ္ႏွစ္	လွဴဒါန္းခဲ့ေသာသာသနိကအေဆာက္အဦးမ်ား
၄။ ၅။ ၆။ ၇။ ၈။ ၉။ ၁၀။	မင္းေဒါလ်ာ(ေခၚ) မင္းသုေဒၶါလွ်ာ မူဆလင္ဘဲြ႕အမည္ (ေမာဥသွ်ာ) ဘေစာညိဳမင္း (ေခၚ) မူဆလင္ဘဲြ႕အမည္ မုိဟာသွ်ာ မင္းရန္ေအာင္  မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ ေနာရိသွ်ာ စလကၤာသူမင္း (ေခၚ) သိဂၤိသူမင္း(ေခၚ) မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ ေဒါလသွ်ာ မင္းရာဇာ(ေခၚ) မင္းလွရာဇာ မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ (၏လိသွ်ာ) ဂဇာပတိမင္း မူဆလင္ဘဲြ႕အမည္ မရရွိခဲ့ပါ မင္းေစာအုိ(ေခၚ) ဇလတၱာ ေစာမြန္မင္း(ေခၚ) ေစာမြန္ရာဇာ မူဆလင္ဘဲြ႕အမည္ ဇလသွ်ာ	၁၄၈၂ မွ ၁၄၉၂ ၁၄၉၂ မွ ၁၄၉၄ ၁၄၉၄ မွ ၁၄၉၄ ၁၄၉၄ မွ ၁၅၀၁ ထိ ၁၅၀၁ မွ ၁၅၁၃ ၁၅၁၃မွ ၁၅၁၅ ထိ ၁၅၁၅ မွ ၁၅၁၅ ထိ	၁။ ရတနသိဂၤိ ေစတီ ၂။ ေစာနန္းမင္းျဖဴေကာင္းမႈေတာ္ ဘုရား ၃။ညီမေတာ္ဘုရား ၄။ သုံးက်ိပ္တစ္ဆူဘုရား ၁။ ရတနာမွန္ကင္းေစတီ ၁။ ထူပါရုံေစတီ ၁။ ေတဇရာမ ေစတီ ၂။  အေနာ္မာဘုရား ၁။ ပန္းကုံးသိမ္ (ေခၚ) ဆုေတာ္ပန္ဘုရား ၁။ ဓာတ္ျဖဴေတာင္ဘုရား ၁။ ေလာင္ပန္းေျပာက္ေစတီ ၂။ သက္ေတာ္ရွည္ေစတီ ၃။ သက္ေတာ္ရပုထုိး ၄။ နိဗၺဴဇာေစတီမ်ား ၅။ လက္ကြယ္ ေတာင္ေစတီ(ေခၚ) လက္ၾကြယ္ေတာ္ဓာတ္ေစတီ       ၆။ ရေသ့ေတာင္ေစတီ (ေခၚ ဆုေတာ္ပန္ ေစတီ ၇။ ဝသဲဘုရား

   

စဥ္။	ဘုရင္အမည္	ခရစ္ႏွစ္	လွဴဒါန္းခဲ့ေသာသာသနိကအေဆာက္အဦးမ်ား
၁၁။ ၁၂။ ၁၃။ ၁၄။ ၁၅။ ၁၆။ ၁၇။ ၁၈။ ၁၉။ ၂၀။ ၂၁။	သဇာတမင္း(ေခၚ) မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ အာလိသွ်ာ မင္းေခါင္ရာဇာ  မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္မရရွိခဲ့ပါ မင္းဗာႀကီး(ေခၚ) မင္းဘင္ သခၤယာ (ေခၚ)သီရိသူရိယ စႏၵမဟာရာဇာ (ေခၚ) မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ ဇေဘာက္သွ်ာ မင္းတိကၡာ(ေခၚ)  မင္းဒိဃာ မူဆလင္ဘဲြ႕အမည္ မရရွိခဲ့ပါ။ မင္းေစာလွ မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ မရရွိခဲ့ပါ။ မင္းစႀကၤာ(ေခၚ) စႀကၤာဝေတးမင္း မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ မရရွိခဲ့ပါ။ မင္းဖေလာင္း(ေခၚ) မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ သိကြန္ဒါသွ်ာ မင္းရာဇာႀကီး(ေခၚ) သတုိးဓမၼရာဇာ(ေခၚ) နရာပတိမင္း(ေခၚ) မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ ေဆာလိပ္သွ်ာ မင္းခေမာင္း(ေခၚ) ဝရဓမၼရာဇာ(ေခၚ)မူ ဆလင္ဘဲြ႔အမည္ ဥေသွ်ာင္သွ်ာ သိရိသုဓမၼရာဇာ (ေခၚ) မင္းဟရီ မူဆလင္ဘဲြ႔အမည္ မရရွိခဲ့ပါ။ မင္းစေန	၁၅၁၅ မွ ၁၅၂၁ ၁၅၂၁ ၁၅၃၁ ၁၅၃၁ မွ ၁၅၅၃ ထိ ၁၅၅၃ မွ ၁၅၅၅ ထိွ ၁၅၅၅မွ ၁၅၆၄ ထိ ၁၅၆၄ မွ ၁၅၇၁ ထိ ၁၅၇၁ မွ ၁၅၉၃ ထ ၁၅၉၃ မွ ၁၆၁၂ ထိ ၁၆၁၂ မွ ၁၆၂၂ထိ ၁၆၂၂ မွ ၁၆၃၈ထိိ ၁၆၃၈ (၇)ရက္	၁။ ရတနာ သိဂီ္ေစတီ ၁။သွ်စ္ေသာင္းပုထုိးေတာ္ႀကီး(ေခၚ) ရန္ေအာင္ ပုထုိ္းေတာ္ႀကီး ၂။ရွမ္းေတာင္ေစတီ ၃။ ရန္ေအာင္ေတာ္ ဘုရား ၄။ ေတာင္ျမင့္မုိရ္ နန္းဘုရား ၅။ သိမ္ႀကီးေရႊဂူ ၆။ေရႊဂူႀကီး ၇။ ေရႊေတာင္ေစတီ ၈။ ကုလားၿမိဳ႕ေစတီ ၉။ သွ်င္ျမဝါေစတီ ၁၀။ စကားေတာင္ေစတီမ်ား ၁၁။နံရုိးေတာ္ဓာတ္ေစတီႏွင့္ရင္ရုိးေတာ္ဓာတ္ေစတီ ၁။ ကုိးေသာင္းပုထုိးေတာ္ႀကီး ၂။မိဘုရားႀကီးဂူ ၁။ အလယ္ေစတီ(ေခၚ) မင္းေပါင္းေရႊဂူ ၁။ ထုကၠန္သိမ္ပုထုိးေတာ္ႀကီး ၂။ ျခင္ကုိက္ပိဋကတ္တုိက္ ၃။ ဘုရားအုပ္ေစတီ ၄။ ပိစိေတာ္ဓာတ္ေစတီ ၅။ ဘုရားအုပ္ေစတီ ၆။ သက်ေရႊဂူ ၇။ ရီတံခါး ဘုရား ၈။ ပခန္းသိမ္ ၉။ေရႊေမာ္ေဇာစာတီ ၁၀။မင္းခေမာင္းပုထုိး(ေခၚ) ေဂါရီဝပုထုိး ၁၁။ ဦးရာဇ္ေတာ္ ဓာတ္ေစတီ ၁၂။ ဆံေတာ္သွ်င္ ေစတီ ၁။ အံေတာ္သိမ္ပုထုိးေတာ္ႀကီး ၂။ ဘုရားေပၚဘုရားႀကီး ၃။ သခၤ်ိတ္ေတာ္ဓာတ္ေစတီ ၁။ ရတနာ ျပႆဒ္ ေစတီ ၂။ ေမွ်ာ္ေတာ္မူေစတီ ၃။ ရတနာပုံေစတီ ၄။ သက် မဥၨဴေစတီ ၁။ တပင္တိုင္နန္းဦးဘုရား ၂။ သက်မာန္ေအာင္ေစတီ ၃။ မင္းေခါင္ေရႊဂုူေစတီ